“Voor veel Nederlandse Joden is het antisemitisme een hobby geworden”, meent rabbijn Lody van de Kamp. De antisemieten zijn volgens hem echter niet het probleem maar de Joden zelf. Zonder teurgkeer naar hun religieuze wortels hebben ze geen toekomst.

Het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) spreekt van een sterke toename van antisemitische incidenten in Nederland. Lody van de Kamp, orthodox rabbijn in Amsterdam, vindt dit soort berichtgeving tenenkrommend: “Voortdurend wordt de indruk gewekt dat het voor de Jood langzamerhand levensgevaarlijk is om in dit land te wonen. En dat is zo bezijden de waarheid.”

Wat heeft u tegen het woord antisemitisme?

“Voor veel Joden is antisemitisme een hobby geworden – om daar in te geloven en iets over te roepen. We zitten als Joden in Nederland echt vastgebakken in de slachtofferrol. Zo sterk dat het voor velen een tweede identiteit is geworden. Maar daarin wordt een hele grote denkfout gemaakt, want er is geen sprake van opkomend antisemitisme. Het heeft niets met de realiteit te maken. Er zijn Joden die denken dat alle terroristen moslims zijn, waardoor ze elke moslim wantrouwen. Dat is toch de wereld op z’n kop? Door zo vast te houden aan die slachtofferrol, en overal antisemitisme in te zien, kom je als gemeenschap geen stap verder.”

Waarin ziet u dat Joden vasthouden aan een slachtofferrol?

“Voorbeelden te over. Wat dacht je van wat er onlangs in Amstelveen is gebeurd? Joden protesteerden tegen de komst van een AZC – iets wat even daarvoor niet werd geaccepteerd van de bewoners van Woerden en Purmerend. Tussen die vluchtelingen zouden antisemieten kunnen zijn, waardoor Joden gevaar zouden lopen. Overal waar het woord antisemitisch valt, slaat het debat dood; het is zo’n zwaarbeladen onderwerp. Daarbij pakken media dergelijke geluiden maar al te gretig op. Zo werd ik op een gegeven moment door de EO gebeld of ik een gezin wist dat, door al dat antisemitisme, op het punt stond Nederland te verlaten. Het spijt me, maar ik ken ze niet hoor! Het merendeel van de Joden cultiveert de slachtofferrol, simpelweg omdat deze zo comfortabel is. Je wijst anderen als schuldigen aan en hoeft zo niet naar jezelf te kijken. Maar uiteindelijk beschadigt dit de gemeenschap, want het is zelfbevestigend.”

Is die slachtofferrol volgens u iets universeels of betreft dat alleen Nederlandse Joden?

“Internationaal gezien zijn er veel bloeiende Joodse gemeenschappen. Dat hiervan in Nederland geen sprake is heeft te maken met het feit dat er na de Tweede Wereldoorlog in de Joodse gemeenschap nauwelijks geïnvesteerd is in wederopbouw. Zo is er een Joodse gemeenschap in Noord-West-Londen die enorm floreert, opgebouwd door Joden die na de Tweede Wereldoorlog daarnaartoe zijn getrokken. Ze hadden net zoveel reden om in de slachtofferrol te kruipen als de Nederlanders, maar deden dat niet. Dat zij dit niet doen komt doordat zij ten diepste religieus zijn, in plaats van seculier. Het is die religieuze bron die hen voedt en die seculiere Joden ontberen. Zij erkennen hun verleden, maar werken aan een toekomst. In die zin is Joods Nederland in heel beperkte mate toekomstgericht. Ze verspillen heel veel energie aan die subjectieve, irreële angst.”

Dus zonder die religieuze bron…

“Als je de religie overboord zet, blijft er inderdaad weinig over. Dan krijg je dat mensen hun Joodse identiteit in verband brengen met andere dingen, zoals antisemitisme, of seculier zionisme. Dat heeft niks met Jodendom te maken.”

Wat heeft dan wel met het Jodendom te maken?

“Leven binnen dat raamwerk van de openbaring op de berg Sinaï. Daar heeft God de Torah gegeven, de levenswetten: 613 ge- en verboden. Dat is Jodendom. De Joden in Nederland zijn wat dat betreft echt de weg kwijt. Er zijn naar schatting rond de dertigduizend Joden. Een heel klein percentage daarvan, enkele honderden, is daadwerkelijk religieus. En maar een klein deel daarvan is echt herkenbaar als zijnde Joods. Het aandeel seculieren is daarvan een veelvoud. Het is een secularisatie die al in de jaren ‘30 in gang is gezet: toen waren er alleen al in Amsterdam tachtigduizend Joden, terwijl er maar zesduizend synagogenplaatsen beschikbaar waren. Het is een secularisering die niet te stuiten is.”

Wat zegt die secularisering over de toekomst van de Joodse gemeenschap in Nederland?

“De secularisatie zal voortduren, dus het aantal seculiere Joden zal alleen maar toenemen. Die raak je kwijt. Die hele kleine orthodoxe Joodse gemeenschap zal blijven, maar of ze in Nederland blijven, weet ik niet. Voor mij is het ook niet zo belangrijk of ze in Nederland blijven of niet. Het Jodendom wordt niet bepaald door landsgrenzen. Als je kijkt vanuit Nederlands perspectief – dan is het wel belangrijk.”

Die bewaar ik even voor later, want u zegt allemaal dingen waar veel Joden het grondig mee oneens zullen zijn. U impliceert dat seculiere Joden geen echte Joden zijn. Is er dan niet zoiets als een Joodse beschaving, een Joods volk dat losstaat van de religie, van het Jodendom?

“Nee. Als iemand zegt: ik ben niet religieus, maar wel Joods, dan is mijn vraag: waarom ben je dan Joods? Wat is dat Joods dan? Afstamming wordt immers bepaald vanuit religieuze regels. De Joodse wetgeving geeft aan dat je Joods bent met een Joodse moeder. Joods zijn is dus onlosmakelijk verbonden met religie, dat kan je niet los van elkaar zien. Er is niet zoiets als een Joodse beschaving die los staat van het Jodendom of van religie. Je spreekt van een Joodse beschaving als het Jodendom wordt nageleefd, met al zijn regels en wetten.”

U maakt uw naam als orthodoxe rabbijn meer dan waar, daar kun je niets van zeggen. Maar overtuig mij nu eens: wat gaat ‘teruggaan naar de bron’ het Joodse volk nu brengen?

“Het geeft je een stevige identiteit, vanwaaruit je de wereld tegemoet kan treden. Heel concreet stelt het je in staat om die slachtofferrol los te laten, om die angst los te laten. Als je je aan die religieuze bron zou voeden, zou je bijvoorbeeld weten dat je als Jood vluchtelingen juist dient te verwelkomen! Ik zal nog een voorbeeld geven. Als je een school hebt waar een groot hek omheen staat en waar de marechaussee voor de deur staat, dan is de eerste vraag waar je als gemeenschap mee bezig zou moeten zijn: ‘Hoe komen we ooit van die beveiliging en hekken af?’ Joden zijn dus bang voor alle moslims. In Amsterdam wonen 104.000 moslims. Als je elke moslim als potentiële terrorist ziet die zich tegen jou kan keren, werkt dat nogal wat angst in de hand. De Joodse gemeenschap hoeft maar één ding te doen en dat is over dat hek heen kijken. Hebben we eigenlijk wel contact met moslims? Wat weten we van hen? Hoe kunnen we in contact komen? Uiteindelijk zullen ze erachter komen dat die beeldvorming enkel en alleen berust op een angstbeeld en niet op de realiteit. Dat over de muur heen kijken wordt nog veel te weinig gedaan, daarvoor is die slachtofferrol veel te comfortabel. Er is moed voor nodig, moed die alleen voort kan komen uit een stevige identiteit. Teruggaan naar de bron zal een Jood die identiteit verschaffen.”

Zijn er voorbeeldfiguren die de Joodse gemeenschap daarin voor kunnen gaan, rabbijnen bijvoorbeeld?

“Helaas, te weinig. Ook rabbijnen gaan de gemeenschap juist voor in die slachtofferrol. Vanuit de historie is dat te begrijpen, maar je moet een keer verder. Er is ook nog zoiets als een maatschappelijke verantwoordelijkheid.”

Welke maatschappelijke verantwoordelijkheid?

“Je bent niet alleen onderdeel van een Joodse gemeenschap, maar ook van de Nederlandse maatschappij. We leven in een heel goed, fatsoenlijk land. Het is een kwaadwillige miskenning van hoe Nederland eruit ziet als je het almaar over antisemitisme hebt. Je doet niet alleen de Nederlandse maatschappij geen recht, maar ook alle mensen die hun huis tijdens de Tweede Wereldoorlog, met alle gevaren van dien, hebben opengesteld voor Joden. Bovendien heb je in Nederland heel veel bewegingsvrijheid, wat allerlei kansen met zich meebrengt. Kijk naar de vluchtelingen. Die zijn ontheemd, gevlucht, velen van hen hebben hele verschrikkelijke dingen meegemaakt. Als iemand hun zou kunnen begrijpen en zou kunnen helpen, dan zijn dat de Joden. Daarin kunnen Joden als voorbeeld fungeren: ze zijn immers zelf slachtoffer geweest. Het zou zo krachtig kunnen zijn als we ze laten zien hoe ze dat kunnen overwinnen en hoe ze juist met die geschiedenis anderen kunnen verbinden en helpen.”

Dan even terug naar wat u eerder zei: Waarom is het belangrijk voor Nederland dat er Joden blijven?

“Op dit moment zijn er talloze Nederlanders die nog nooit een Jood in levenden lijve hebben gezien. De Joodse gemeenschap is niet alleen erg klein, maar ook onzichtbaar. Om echt invloed te hebben, om een boodschap neer te leggen, heb je een gemeenschap nodig. Er zijn eigenlijk te weinig Joden om daadwerkelijk te kunnen spreken van een gemeenschap. Dus wat dat betreft zal het merendeel van de Nederlanders er weinig van merken als er geen Joden meer zijn. Toch zou er een stuk kennis verloren gaan, een religieuze leefwereld ook. Bovendien zou het verdwijnen van Joden ook een snellere secularisering van het christendom in de hand werken. Het christendom is de laatste dertig jaar bezig met het herontdekken van zijn Joodse wortels. De kerk heeft die wortels nodig om te kunnen overleven.”

Hoeveel invloed heeft het conflict van Israël en Palestina op het leven van Joden hier in Nederland?

“Op het seculiere deel heel veel. Een groot deel van de seculiere gemeenschap is voortdurend bezig om te kijken hoe Israël kan overleven, kan overwinnen – zonder zich te verdiepen in de feitelijke problematiek. Het voortdurend zichtbaar maken van het conflict, middels video’s en dergelijke, brengt alleen maar verwijdering. Orthodoxe joden zijn veel minder met Israël bezig. Voor seculiere Joden is Israël een identiteitskwestie, hun invulling van Jodendom. Voor hen is Israël een plek om te kunnen wonen, waar Jodendom tot bloei kon komen na de Tweede Wereldoorlog – maar het is nog niet het land van het einde der tijden. Waar ik me over verbaas in het conflict, is dat het zo slecht tot iedereen doordringt dat er alleen maar slachtoffers zijn, aan beide kanten van de grens. Dat besef zou volgens mij het middel zijn om vrede te kunnen bewerken. Dus in zekere zin staat hen hetzelfde te doen als hier in Nederland: over de muur kijken.”

Samen thee drinken?
“Er is een misvatting dat er alleen maar thee wordt gedronken. Bovendien is dat ook niet verkeerd om te doen. Als wij vanmiddag thee met elkaar drinken dan slaan we elkaar vanavond niet om de oren, toch? En dat is toch al iets?”

 Wilt u nog iets aan dit alles toevoegen?

“Het is een oneindig verhaal omdat de problematiek zal blijven. In Israël, hier in Nederland – als Joodse mensen zijn we hier al eeuwen mee bezig. Nederland is maar een heel klein stipje in de totale Joodse gemeenschap. Het zou goed zijn om te rade te gaan bij de bloeiende Joodse gemeenschap wereldwijd. Nederland geeft ons genoeg kansen om tot bloei te komen, de beperking komt vanuit onszelf. Wij zakken in een soort lethargie, dat voortkomt uit het seculier invullen van het Jodendom. Willen we uit die lethargie komen als gemeenschap, dan zullen we terug naar de bron moeten: het religieuze Jodendom.”